Genetika canlıların irsiyyət və dəyişkənliyindən bəhs edən elmidir.İnsanlar çox qədimdən müşahidə etmişlər ki, canlılar aləmi çoxalma yolu iləhəmişə özünə oxşar nəsil verir. İnsandan insan, atdan at, qoyundan quzu, inəkdən buzov, almadan alma, üzümdən üzüm, pambıqdan pambıq törəyir.Hələ bizim eramızdan əvvəl yeddinci və onuncu minillikdən başlayaraq ayrıayrıinsan qəbilələri yabanı bitki növlərini mədəni sortlara çevirməyə başlamışlar.Bunun nəticəsində vəhşi heyvanlar və yabanı bitkilər yeni əlamət və xassələr əldəedərək daha sürətli təkamül prosesinə məruz qalmışlar.Qədim insanlar yalnız kortəbii şəkildə özləri üçün lazımi əlamətə malik bitki vəheyvanları qoruyub saxlamağa çalışırdı. Onların əhliləşdirdikləri yabanı bitki sortlarıyeni şəraitdə inkişaf edib əlavə xassələrdə qazqnsalar da öz əcdadlarının ən mühüm xassələrini qoruyub saxlamış və nəsildən - nəslə vermişlər.Əcdad əlamətlərinin nəsildən nəslə ötürülməsi irsiyyət adlanır. Məsələn, əksər otyeyən heyvanların yeni doğulmuş balal ... Читать дальше »

1.Cücüləri öyrənən elm entomologiya adlanır.
2.Məməliləri öyrənən elm teriologiya adlanır.
3.Heyvanların quruluş xüsusiyyətlərini öyrənən elm morfologiya adlanır.
4.Heyvanların yayılmasını öyrənən elm zoocoğrafiya adlanır.
5.Heyvanların davranışını öyrənən elm etologiya adlanır.
6.İlk dəfə sistematikanın prinsiplərini qeyd edərək onları 6 sinfə bölən,növ haqqında təlim yaradan,müasir sistematikanın əsasını qoyaraq insanı zooloji növ kimi göstərən alim Karl Linney olmuşdur.
7.İbtidai onurğasızları öyrənən,heyvanların 14 sinfini qeyd edən,heyvanları onurğasızlar və onurğalılara bölən,təbiətin tarixi inkişafı-təkamül təliminin banisi,ilk dəfə insanın insanabənzər meymundan əmələ gəlməsi hipotezini irəli sürən alim Jan Batist Lamark olmuşdur.
8.Təkamül təlimi nəzəriyyəsini şərh edən,təbii seçmə anlayışını elmə gətirən alim Çarlz Darvin olmuşdur.
9.Ən böyük aralıq vahid(sistem vahidlərindən əlavə vahid) imperiyadır.(canlılar imperiyası ... Читать дальше »

İnkarçıların məəttəl qaldığı, təkamülçülərin boğulduğu yer göz möcüzəsidir. Göz, düşünən hər insanın ağlını dayandıran bir sənət xariqəsidir. Gözü görüb də, gözü verəni düşünməmək, korluğun və ağılsızlığın elə özüdür.
Prof. Dr. Cefri Larson
Gözün nə qədər böyük bir möcüzə olduğunu anlamaq üçün elə uzun müddətli tədqiqat aparmağa ehtiyac varmı?
Gözlərini bağlayıb, qaranlıq dünyanın çarəsizliyinə dalan hər insan, gözün nə böyük bir möcüzə olduğunu anlayacaq.
Ruhumuzun dünyaya açılan pəncərəsi olan qiymətli gözlər, vücudun ən yaxşı qorunan bir yerinə yerləşdiriliblər.
Bir qoz böyüklüyündəki gözlər, dörd-beş santimetrlik çuxurlarda olur. Gözlərin hər vəziyyətdə rahat hərəkətlərini təmin etmək üçün İlahi qüdrət, bunları xüsusi bir üzlüklə sarımış və yumuşaq bir yağ toxumasının içərisinə qoymuşdur. Qabaq tərəfdə üstdə və altda iki qapaq var. Hərəkətləri tamamilə iradəmizin xaricində olan bu qapaqlar, zərbələrə qarşı gözümüzü qoruyur. Dəqiqədə 30 dəfə fərqin ... Читать дальше »

Hüceyrəni öyrənən elm sahəsi sitologiya adlandırılmışdır. О da bioloji elmlər sırasına daxildir. Müasir sitologiya hüceyrənin mikroskopik və ultra mikroskopik quruluşundan, onun funksiyasından, inkişafından, kimyəvi təşkil xüsusiyyətlərindən, fiziki-kimyəvi xassələrindən, özünü törətməsi, regenerasiyası, mühitə uyğunlaşmasından bəhs edən elmdir.
Hüceyrə orqanizmin çoxalan elementar canlı hissəsidir. Ona görə də biologiyanın inkişafı bir çox cəhətdən sitologiyanın inkişafı ilə əlaqədardır.
Canlılar adi gözlə görünməyən kiçik hüceyrələrdən təşkil olunmuşlar. Böyüdücü cihazların ixtirasından sonra onları öyrənmək mümkün olmuşdur. Hollandiyada optik cihaz ustaları ata və oğul Hans və Zaxariya Yansenlər tərəfindən 1590-cı ildə ilk mikroskop tipli cihaz quraşdırılmışdır. İtaliya alimi Q.Qaliley həmin mikroskopu bir qədər də təkmilləşdirdi. 1625-ci ildə Almaniyada Yohan Faber ilk dəfə olaraq «mikroskop» terminini elmə gətirdi.
XVII əsrin əvvəllərində Hollandiya alimi A.Le ... Читать дальше »

Qədim natur-fəlsəfədə təbiət haqqında fikirlərə rast gəlinir. Onlar təbiət elmlərinin bünövrəsi olmuşdur. Təbiət elmləri əvvəllər təbiəti seyr etməklə, yəni müşahidə metodu ilə öyrənilirdi. Təbiəti öyrənməyin müasir metodları yarandıqdan sonra təbiət elmləri, o cümlədən biologiya elmi sürətlə inkişafa başladı.
N.Kopernikin dünyanın heliosentrik sistemi haqqında ilk təlimi təbiət elmlərinin inkişafında inqilab yaratdı. XVI - XVIII əsrlərdə təbiətin sirlərinin öyrənilməsi ilə bağlı çoxlu faktik materiallar toplandı. XIX əsrdə enerjinin saxlanması və itməməsi qanunu, canlı orqanizmlərin hüceyrə quruluşu nəzəriyyəsi,
Ç.Darvinin təkamül təlimi təbiət elmlərinin inkişafında əsaslı dönüş yaratdı. Bütün bunlar biologiya elminin inkişafına müsbət təsir göstərdi.elm inkişaf edir
Kimya elmində A.M. Butlerovun üzvi maddələrin quruluşu nəzəriyyəsi və İ.P. Pavlovun, İ.M. Seçenovun fiziologiya elminə gətirdikləri yeniliklər də biologiyanın inkişafına təkan verdi.
ХХ əsrdə ... Читать дальше »

1. İnsan orqanizmində 3 cür daxili mühit mayesi (toxuma mayesi, qan, limfa) olur.
2. İnsan orqanizmində 4 qrup toxuma vardır. (Epitel, birləşdirici, əzələ, sinir)
3. Vəzilər 3 cür olur: daxilı sekresiya, xarici sekresiya və qarışıq.
4. İnsan əziyyət çəkmədən 120°C temperatur fərqində (+50°C-dən 70 C — yə qədər) yaşaya bilir.
5. 1 sinir hüceyrəsinə (neyrona) təxminən 10 peyk hüceyrəsi düşur. Yəni sinir toxumasının 11 hüceyrəsindən biri neyrondur.
6. Hər bir neyronda 2 cür (akson, dendrit) çıxıntı ola bilər.
7. Hər bir neyronun ancaq 1 aksonu ola bilor.
8. Aksonun uzunluğu 1 m-ə çata bilər.
9. 3 cür neyron var (duyğu, hərəki, ara)
10. 3 cür sinir var (duyğu, hərəkı, qarışıq)
11. Refleks qövsü 5 hissədən ibarətdir.
12. Onurğa beyni 4 şöbəyə bölünür: boyun, dös bel və oma.
13. Onurğa beynindən 31 cüt (62 ədəd) qarışıq onurğa beyni siniri çıxır. (8 cüt boyun, 12 cüt döş, 5 cüt bel, 6 cüt oma)
14. Hər ... Читать дальше »

1. Adi amöbanın 1 ifrazat qovuqcuğu olur.
2. Çoxalma zamanı bir amöba 2 yerə bölünür.
3. Yaşıl evqlenanın 1 qamçısı olur.
4. Yaşıl evqlenanın 1 ifrazat qovuqcuğu var.
5. Yaşıl evqlenanın 1 qırmızı gözcüyü var.
6. Yaşıl evqlenanın 20-dən çox xloroplastı olur.
7. Evqlena 2 yerə bölünməklə çoxalır.
8. Bir volvoks koloniyasmda 1000-ə qədər hüceyrə ola bilər.
9. Hər bir volvoks hüceyrəsində 1 nüvə və 1 xloroplast olur.
10. Hər bir volvoks hüceyrəsində 2 qamçı olur. (1 koloniyada 2000 qamçı)
11. İnfuzor-tərliyin 2 ifrazat qovuqçuğu və 2 nüvəsi olur.
12. İnfuzor-tərlik sutkada 1 dəfə bölünür.
13. Çoxalma zamanı bir tərlik 2 yerə bölünür.
14. Hidranın minimum 5, maksimum 12 qolcuğu ola bilər.
15. Hidranın xarici qatında (ektodermada) 5 müxtəlif növ hüceyrə olur. (Sinir, dəri-əzələ, cinsi, aralıq, dalayıcı)
16. Hidranın daxili qatırtda 1 növ hüceyrə olur. (həzm)
17. Hidranın hər bir m ... Читать дальше »

1. Lupa əşyanı 2-25 dəfə böyüdür.
2. Lupada 1 böyüdücü şüşə olur.
3. Levenhukun mikroskopu 270 dəfə böyüdürdü.
4. Müasir işıq mikroskopu əşyanı 3600 dəfə böyüdür.
5. Okulyarda 2 böyüdücü şüşə olur.
6. Palıd ağacının ömrü 1000 ildir.
7. Alma bitkisinin kökü 3-4 m dərinliyə, 15 m yanlara yayılır.
8. Kökün əmici tellərinin uzunluğu 10 mm-dən çox olmur.
9. Dəvətikanı bitkisinin kökü 15 m dərinliyə gedir.
10. 2 cür kök sitemi var: mil və saçaqlı.
11. Mənşəyinə görə 3 cür kök var. (əsas, əlavə, yan)
12. Növbəli düzülüşdə hər buğumdan 1 yarpaq(tumurcuq) çıxır.
13. Qarşı — qarşıya düzülüşdə hər buğumdan 2 yarpaq (tumurcuq) çıxır.
14. Topalı düzülüşdə hər buğumdan 3 və ya daha çox yarpaq (tumurcuq) çıxır.
15. Yarpağın hər bir ağızcığını 2 qapayıcı hüceyrə əhatə edir.
16. Darı toxumunun cücərməsi üçün onun çəkisindən 4 dəfə az su tələb olunur.
17. Seyşel palmasının toxumunun çəkisi 10 ... Читать дальше »

1. Lupa əşyanı 2-25 dəfə böyüdür.
2. Lupada 1 böyüdücü şüşə olur.
3. Levenhukun mikroskopu 270 dəfə böyüdürdü.
4. Müasir işıq mikroskopu əşyanı 3600 dəfə böyüdür.
5. Okulyarda 2 böyüdücü şüşə olur.
6. Palıd ağacının ömrü 1000 ildir.
7. Alma bitkisinin kökü 3-4 m dərinliyə, 15 m yanlara yayılır.
8. Kökün əmici tellərinin uzunluğu 10 mm-dən çox olmur.
9. Dəvətikanı bitkisinin kökü 15 m dərinliyə gedir.
10. 2 cür kök sitemi var: mil və saçaqlı.
11. Mənşəyinə görə 3 cür kök var. (əsas, əlavə, yan)
12. Növbəli düzülüşdə hər buğumdan 1 yarpaq(tumurcuq) çıxır.
13. Qarşı — qarşıya düzülüşdə hər buğumdan 2 yarpaq (tumurcuq) çıxır.
14. Topalı düzülüşdə hər buğumdan 3 və ya daha çox yarpaq (tumurcuq) çıxır.
15. Yarpağın hər bir ağızcığını 2 qapayıcı hüceyrə əhatə edir.
16. Darı toxumunun cücərməsi üçün onun çəkisindən 4 dəfə az su tələb olunur.
17. Seyşel palmasının toxumunun çəkisi 10 ... Читать дальше »

Yəqin hər kəs ömründə bir dəfə də olsa, özünə bu sualı verib - bədəndəki tüklər nəyə lazımdır axı?
Dəri insanın bədənini bir sıra kənar təsirlərdən qoruyan, habelə hissiyyat, tənəffüs və istiliyin tənzimi proseslərində iştirak edən xarici örtükdür. Dodaq mukozası, ovuc içi və ayaq altından başqa bütün dəri tüklərlə örtülüdür. Bəlkə də inanmayacaqsınız, amma bədənimizdə beş milyon tük kökü - folikulu var. Bunun təqribən 100 mini baş dərisindədir. Başımızdan sonra tüklərin çox olduğu ikinci yer burnumuzdur.
Tükləri artıran kişilik hormonları qadınlarda yumurtalıqlarda, ya da böyrəküstü vəzidə yaranır. Cinsi yetkinlik dövründən öncə tüklər açıq-sarı rəngli və nazik olur. Bunlara vellus tüklər deyilir. Cinsi yetkinlik dövrünün sonunda hormonlar nazik tükləri qalınlaşdırır ki, bunlara terminal tüklər deyilir. Məsələn, qoltuqaltı, genital nahiyədə çıxan tüklər buna misaldır. Qadınlarda doğuşdan sonra çox az miqdarda tük folikulu yaranır, 40 yaşından sonra isə sayı azalmağa başl ... Читать дальше »